«چ»؛ شبه روشنفکری، اما همچنان آرمان‌گرا
فیلم «چ» را نمی‌شود مستقل از حاتمی‌کیایش دید و تحلیل آن بدون فهم پیشینه سینمایی و صیرورت فکری حاتمی‌کیا، تحلیل چندان موفقی نخواهد بود. لکن با فرض وجود این توجه، باید گفت «چ» در قیاس با «آژانس شیشه‌ای» نماینده سینمایی جدید برای حاتمی‌کیاست. سینمایی که در حال رسیدن به تعریفی جدید است، در حال طرح «سینمای صلح» در برابر «سینمای جنگ». اشتباهی که با یکی دانستن «سینمای مقاومت» و «سینمای جنگ»، به استقبال صلح رفته است. حال آن‌که «سینمای مقاومت» دقیقا نقطه مقابل «سینمای جنگ» است و البته در عین حال «سینمای صلح» هم نیست. این اشتباه در دیدگاه، «چ» را فیلمی ساخته است که در مسیر رسیدن به سینمایی جدید است.
«چمران بازرگان» یا «چمران امام» دوگانه‌ای است که این فیلم از کنار آن به آرامی گذشته است اما جذابیت طرح این دوگانه نیز به حدی است که امکان طرح نشدن آن در فیلم را از کارگردان گرفته است. چمران در این فیلم شخصیتی بینابین دارد. چمرانی میان آرمان امام و نوع تفکر بازرگانی، که از شفاف‌سازی بیشتر آن پرهیز شده است. تعهد عمیق حاتمی‌کیا به امام(ره) و التزامش به آرمان او، اما در عین حال، موجب شده است ورود به اندیشه‌های نوی شبه روشنفکری نتواند «چ» را به مرزبندی شفاف برساند.
چمران سعی شده است در این فیلم شخصیتی صلح‌طلب –در برابر جنگ‌طلبی- تعریف شود و نقش اساسی او در آزادی پاوه، به همین دلیل انکار شده است. مخاطب در پایان، تنها خصوصیات بزرگ‌منشانه و روح بزرگ چمران چریک و سکانس‌هایی از زندگی خصوصی او در امریکا را دریافته است.
حاتمی‌کیا در سکانس‌های پایانی‌اش اما روح امام را در فیلمش دمیده است. سکانس‌های پایانی فیلم بازگشت فیلم به «سینمای مقاومت» است. لحظه‌های سخت حمله ضد انقلاب به مقر سپاه و در نهایت عقب‌نشینی ضدانقلاب از پاوه، لحظاتی است که مملو از روح و عظمت امام است و نتیجه کلی فیلم را با آنچه که در فیلم گذشته است متفاوت می‌کند. اما باز دریافت از چمران، همان است که گذشت. فیلمی که «سینمای صلح‌طلب» به معنای خاصش -یعنی سینمای ضد جنگ- را توامان با «سینمای مقاومت» دارد. سینمای شبه روش‌فکری اما در عین حال آرمان‌گرا.
حاتمی‌کیا اگرچه با «چ» دوباره به سینمای دفاع مقدس بازگشته است اما تفاوت‌های شخصیتی «حاج کاظم» آژانس شیشه‌ای با «چمران» چ، نشان می‌دهد او نتوانسته بروز اندیشه نزدیک به روشنفکری را کنار بگذارد. اما آنچه مهم است این است که آرمان‌گرایی و التزام به اصول، هنوز با قدرت هر چه تمام‌تر در سینمای حاتمی‌کیا جاری است و این البته بر جنبه‌های دیگر توفق دارد.
